Ελένη Ν. Καζαντζάκη (30.4.1903 - 18.2.2004). Αυτοβιογραφικό σημείωμα της Ελένης Ν. Καζαντζάκη που δημοσιεύθηκε στο διμηνιαίο περιοδικό "Ελληνικό Πανόραμα", Τεύχος 39, Μάιος - Ιούνιος 2004 (ISSN: 1108-2585):

"Γεννήθηκα στην Αθήνα στις 30 Απριλίου 1903 (το διαβατήριό μου λέει 1904, μα είναι λάθος). Πήρα μόνο δίπλωμα Γυμνασίου το 1919. 15 χρονών έμεινα ορφανή από μάνα και πατέρα. Οι κηδεμόνες, αν και Καθηγητές Πανεπιστημίου, φρονούσαν πως τα 'ορφανά' δεν σπουδάζουν. Γίνονται ράφτρες ή καπελούδες. Κι ας έχουν όση περιουσία χρειάζεται (και παραπάνω!) για να κάνουν καλές σπουδές. Για την τραγική μας τούτη περιπέτεια έγραψα ένα διήγημα, "Τα Ορφανά", που δημοσιεύθηκε στη "Νέα Εστία" σε μετάφραση του Π. Πρεβελάκη. (Η περιουσία μας εξατμίστηκε. Δεν την έκλεψαν, την διαχειρίστηκαν μπορώ να πω με τον πιο ηλίθιον τρόπο!)

Το 1924 γνώρισα το Νίκο. Το 1926 μου 'δωσε πρώτος αυτός την ιδέα να γίνω δημοσιογράφος. Ο Γ. Βλάχος δέχτηκε και μου 'δωσε δημοσιογραφική κάρτα κι έτσι μπόρεσα και πήγα στην Παλαιστίνη - Κύπρο με τον Νίκο και τις δύο παιδικές μου φίλες Καίτη και Μαρίκα Παπαϊωάννου. Στην "Καθημερινή" δημοσιεύτηκαν τ' άρθρα που 'γραψα από αυτό το σαραντάμερο ταξίδι, και μάλιστα ο Γ. Βλάχος μού 'πλεξε και μεγάλον έπαινο!

Το 1926 έφυγα για το Παρίσι, (Οκτώβρη), αποσταλμένη τής "Καθημερινής". Η συνεργασία μας με την εφημερίδα αυτή κράτησε κάπου ενάμιση χρόνο. Στο μεταξύ συνεργάστηκα και με δυο άλλες εφημερίδες τής Αθήνας, μιαν του Κοτζιά (Κώστα) και νομίζω μιαν του Διάκου. Νομίζω πως έγραψα ή μάλλον είμαι βέβαιη πως έγραψα και σε κάποιο περιοδικό με ψευδώνυμο... Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν κράτησα καμιά σημείωση απ' όλα αυτά και τα θυμάμαι πολύ αμυδρά... Στην αλληλογραφία μου με τον Νίκο είδα να μιλάω για Βλάχο, Βεντήρη που μου ζητούσε συνεργασία και ήθελε να με καλοπληρώσει, μα αρνήθηκα γιατί τότε πια ετοιμαζόμουν για τη Ρωσία, κι έπειτα δεν μπορούσα να προλάβω τρεις εφημερίδες! Τον Αύγουστο του 1928 πήγα ν' ανταμώσω Νίκο - Παναΐτ στη Ρωσία (Μόσχα). Από τότε πια ζήσαμε με τον Νίκο σαν αντρόγυνο, δίχως στεφάνι όμως και παπά, δεκαοχτώ αλάκαιρα χρόνια! Πολύ ωραία κάναμε, ζήσαμε εύτυχα χρόνια.

Το 1929 (άνοιξη), στο Γκόττεσγκαμπ, άρχισα να γράφω τον "Γκάντι", που τον τελείωσα εκει πάνω στο όμορφο βουνό. Από τη Ρωσία έστειλα άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε δύο παρισινές εφημερίδες, την "Oeuvre" και την "Κομέντια". Έγραψα και δημοσιεύτηκαν επίσης κανα-δυο άρθρα σε ένα περιοδικό που 'βγαζε τότε το Λαρούς, μα πού να θυμηθώ τ' όνομά του. Χάθηκαν αυτά τα χαρτιά μας στις διάφορες μετακομίσεις... Δεν πειράζει... Έχασε η Βενετιά βελόνι!!

Πολύ αργότερα, στην Αίγινα, το 1935 αν δε γελιέμαι, έγραψα την "Αληθινή Τραγωδία τού Παναΐτ Ιστράτι", που δημοσιεύτηκε στο Σαντιάγο τής Χιλής, στον εκδοτικόν οίκο Ερσίλια (εκεί που είχε δημοσιευτεί κι ο "Γκάντι" μεταφρασμένος από τα γαλλικά, έκδοση Ντελασώ και Νιεστλέ, Νεσατέλ, Ελβετία).

Το 1967 τελείωσα τη βιογραφία τού Νίκου [εννοεί τον "[εννοεί τον "Ασυμβίβαστο"], το "Ντισσιντάν". (Έχει εκδοθεί στη Γαλλία, Αμερική, Αγγλία, Γερμανία και Ισπανία). Πρόκειται να εκδοθεί και στην Αθήνα και Βραζιλία.

Έχω γράψει, ιδίως το 1935, όταν ήμουν πολλούς μήνες στο κρεβάτι, κάμποσα ποιήματα κι από αυτά μερικά που νομίζω αντέχουν στον καιρό. Τα τελευταία χρόνια τής Αντίπολης πήγαινα στις Κάννες στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ κι έστελνα αποκεί άρθρα στη "Νέα Εστία". Δεν θυμάμαι καλά πόσες μεταφράσεις έχω κάνει, πάντως έχω μεταφράσει κάμποσα κινέζικα και γιαπωνέζικα, καθώς και αφρικάνικα τραγούδια...

Έχω γράψει και δύο προλόγους, που νομίζω είναι αντάξιοι του Νίκου, μια και προλογίζουν τον "Τόντα Ράμπα" και την "Αναφορά στον Γκρέκο". Συμπλήρωσα και το ταξίδι μας στην Ιαπωνία - Κίνα [εννοεί το "Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία - Κίνα"], που δημοσιεύτηκε εξόν από τα ελληνικά και στα γαλλικά, αγγλικά και στις δύο χώρες, Αμερική και Αγγλία. (Γι' αυτό το Ταξιδιωτικό φαντάζομαι με κάλεσαν οι Κινέζοι 2 φορές. Πήγα μόνο μία μετά το θάνατο του Νίκου. Την πρώτη δεν μπορούσα, γιατί έφευγα για... Ιαπωνία!)

Εκείνο που μου 'δωσε κάποια παρηγοριά τα τελευταία τούτα σκληρά χρόνια, ήταν οι διαλέξεις. Για την Ελλάδα, τον Καζαντζάκη, την Ελευθερία, το Βιετνάμ, και την Κίνα! (και Κύπρο!! φυσικά).

Η πρώτη διάλεξη που έκανα, στη Γαλλία, για τον "Γκάντι" είχε αλήθεια μεγάλη επιτυχία και ενθουσίασε το Νίκο. Από τότε μίλησα και στην Αθήνα για το Ισραήλ, και στη Γαλλία, πάλι για το Ισραήλ, κι ύστερα για την Ιαπωνία - Κίνα και πάλι για την Ελλάδα, το Βιετνάμ και την Κίνα. Μίλησα πολλές φορές στα διάφορα ράδιο και τηλεοράσεις...

Τα τελευταία πέντε χρόνια, κάθε άνοιξη, ήμουν καλεσμένη στις Η.Π.Α. όπου μίλησα σε διάφορα Πανεπιστήμια και συγχρόνως και σε αίθουσες δημόσιες και συγκεντρώσεις Ελλήνων, όπως π.χ. στο Σικάγο, καλεσμένη από τον Σύλλογο Ελλήνων Επιστημόνων, στο Ecumenical Institute κ.λπ.

Ξέχασα να σας πω πως πρωτομίλησα για το δράμα τής Ελλάδας στον Καναδά, το Μόντρεαλ, μαζί με τον κ. Ρουσέα, και λίγο πρωτύτερα (κι αυτό το είχα ξεχάσει) στη Γενεύη, στις Rencontres Internationales. Αν θέλετε πιστέψτε με, οι Πορτογάλοι απεσταλμένοι έκλαιγαν για τα βάσανά μας.

Έπειτα άνοιξα εγώ το Παγκόσμιο Συνέδριο των Γυναικών στο Μόντρεαλ, με διάλεξη για την Ελευθερία, την Ατομική Βόμβα και το Βιετνάμ. Και στις Βρυξέλλες πάλι σ' ένα μεγάλο Σοσιαλιστικό Συνέδριο μίλησα για την Ελλάδα.

Στην Αμερική άρχισα με τη Νέα Υόρκη, στο Κολούμπια Ουνιβέρσιτυ (Columbia University). Ύστερα στο Σαν Φραντζίσκο, στο Μπέρκλεϋ, στο Λος Άντζελες, στο Μπωλ Ουνιβέρσιτυ στο Muncie, στην Ινδιανάπολη, στη Μινεάπολη, στο Μπλούμινγκτον, στο Σικάγο, κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ... Springfield, Dartmound, etc. etc. etc… Μίλησα και με τον Παπανδρέου στη Νέα Υόρκη.

Θυμηθήτε, πολύ σας παρακαλώ, να διορθώσετε στο χειρόγραφό σας, πως δεν πήγα πολλές φορές στο Ντράικ (Drake) Ουνιβέρσιτυ, παρά μονάχα δύο. Στις 8 του Μάη 1974 για τη διάλεξη για τον Νίκο και στις 18 για την Τελετή Διανομής των Διπλωμάτων.

Για το δίπλωμα 'Honoris causa' με πρότεινε ο κ. Ρ. Όσμπορν, που μόνο μια φορά είδα στη ζωή μου, αλλά που ήξερε κι είχε ακούσει τι έλεγα στα διάφορα Πανεπιστήμια και είχε διαβάσει και το βιβλίο μου για τον Νίκο. Ο κ. Όσμπορν, Καθηγητής θεολόγος, δίδαξε αλάκαιρο το 1974 την "ΟΔΥΣΕΙΑ" του Νίκου στη Θεολογική Σχολή, όπου διδάσκει.

Αυτά, σε γενικές γραμμές, για να καταλάβετε τι τους ήρθε και μού 'δωσαν τέτοιο τιμητικό δίπλωμα! Συνεργάστηκα και με τον Καθ. Πανέτσο και Νίκο σε 2 αναγνωσματάρια. Το ένα, για την 3η Τάξη Δημοτικού, εγκρίθηκε."